آرامگاه ابدی انسان سنگ قبر نیست
بعضی از افراد شاغل در حرفه‌هایی خاص به سبب ارتباط و تعامل تنگاتنگ با مردم و شهروندان به نوعی با مشتری‌ها و مراجعه‌کنندگان‌شان هم‌درد می‌شوند. این ویژگی سبب شده که افراد شاغل در این مشاغل جایگاه متفاوت و قابل احترامی بین شهروندان داشته باشند.
حجاری بر روی سنگ با عاشق پیشگی فرهاد، این قهرمان ایرانی در کوه بیستون، بر سر زبان‌ها افتاد؛ اما امروزه داستان فرهاد و جان دادن او در این راه به شغلی سنگین اما پیچیده و هنرمندانه در زندگی مدرن قرن بیست و یکمی تبدیل شده است. حجاری بر روی سنگ قبر و فروش این سنگ‌ها از جمله مشاغل خاص است که با هر شخصیتی سازگاری ندارد. افراد فعال در این حرفه دارای روحیات ظریف، هنرمندانه و قدرت بالای ارتباط با مردم هستند. با این مقدمه به سراغ امید ساری؛یکی از قدیمی‌ترین سنگ فروش‌های مقبره در آبادان می‌رویم.
به چه شکل وارد این عرصه شدید؟
به مدت ۱۸ سال در این حرفه فعالیت می‌کنم.
برادر کوچکترم از سال‌ها قبل به عنوان شاگرد در این مکان کنار استاد کارهای اصفهانی فعالیت می‌کرد؛ من نیز بعد از اتمام تحصیلات دیپلم به دعوت برادرم وارد این حرفه شدم.
یعنی به کارتان علاقه نداشتید؟
خیر. در آغاز ورود اصلا به کارم علاقه نداشتم و بسیار به ادامه تحصیل متمایل بودم؛ اما بنا به شرایط خاص نتوانستم تحصیلاتم را بیشتر از دیپلم ادامه دهم. با مرور زمان و گذشت سالیان علاقه‌مندی خاصی به کارم پیدا کرده و در حال حاضر این حرفه جزیی از زندگی من شده است.
با توجه به عدم علاقه‌مندی، آیا این حرفه ترس و وحشتی در شما ایجاد نمی‌کرد؟
خیر به هیچ وجه؛ در سال‌های شروع کار تقریبا نسبت به حرفه‌ام خنثی بودم و هیچ احساسی نداشتم، چون علاقه من در جای دیگری بود. اما گذشت زمان شرایط را تغییر داد.
سنگ‌ها را از چه شهری تهیه می‌کنید؟
سنگ‌ها از اصفهان وارد آبادان می‌شوند؛ تقریبا همه کشور این سنگ‌ها را از شهر خمینی‌شهر در اصفهان تهیه می‌کنند. در این شهر بیش از هزار کارخانه سنگ‌بری فعال است.
گران‌ترین و ارزان‌ترین سنگ قبری که در آبادان فروخته‌اید به چه قیمتی بوده است؟
از سنگ فروشی من گران‌ترین سنگ به مبلغ چهار میلیون تومان و ارزان‌ترین به مبلغ ۱۰ هزار تومان متعلق به یک نوزاد خریداری شده است.
خصوصیات سنگ چهار میلیونی را شرح دهید..
در وهله نخست به سبب مرغوبیت سنگ این قیمت گذاشته شده از طرف دیگر نوشته‌ها و تصاویر این سنگ به وسیله دست تراشیده شده است؛ این خصوصیت نیز در کنار مرغوبیت ارزش سنگ را بالا می‌برد؛ زیرا حجاری با چکش بر روی سنگهای قبور از سختی بسیار زیادی برخوردار است.
به طور معمول خانواده‌ها وقتی به شما مراجعه می‌کنند داغدار و ناراحت هستند، این موضوع بر روی رفتارشان با شما تاثیر می‌گذارد؟
مردم آبادان نسبت به مردم همه شهرهای ایران از احساسات و عواطف بسیار زیادی برخوردار هستند و این خصوصیت اجتناب ناپذیر آنان است؛ این موضوع سبب می‌شود که وقتی یکی از اعضای خانواده خود را از دست می‌دهند، بسیار احساساتی شده و نتوانند این احساسات را کنترل کنند؛ ممکن است در بدو ورود به مغازه برای سفارش کالا از شدت ناراحتی حتی با من و دوستانم سلام و علیک هم نکنند و کالای‌شان را سفارش دهند. اما بعضی از افراد در کمال ادب و کنترل احساسات با وجود غم زیاد با ما برخورد می‌کنند. در هر صورت من به تجربه دریافته‌ام که باید در مواقع خاص، صبور بوده و با مردم ارتباط مناسبی داشته باشم.
کم‌ترین و بیشترین سنی که شما روی سنگ قبرشان حکاکی کرده اید به چه افرادی تعلق داشته است؟
بیشترین سنی که تا کنون در آبادان سنگ قبر ساخته‌ام؛ متعلق به پیرمردی ۱۱۰ ساله بوده و کم‌ترین نیز یک نوزاد یک ماهه بوده است.
بازمانده‌ها بیشتر برای سفارش سنگ قبر در چه رنج سنی به شما مراجعه می‌کنند؟
سنین ۵۰ تا ۶۰ سال بیشترین تعداد مردگان را در آبادان دارند.
آیا برای افراد معروف مانند هنرمندان، ورزشکاران و یا مسئولان شهر سنگ قبر درست کرده‌اید؟
از مسئولان که کسی در خاطرم نیست؛ اما برای ورزشکارانی از جمله مرحوم منوچهر سالیا سنگ قبر درست کردم.
آیا مشتری‌ها به سبب کم و زیاد کردن قیمت با شما جر و بحث می‌کنند؟
خیلی کم پیش آمده است؛ البته این موضوع بیشتر مربوط به سال‌های گذشته بود، اما در سال‌های اخیر بسیار کم اتفاق افتاده است.
بازمانده‌ها مطالب، عکس‌ها و نوشته‌های روی سنگ قبر را سفارش می‌دهند یا به سلیقه شما است؟
به صورت عادی بر روی همه سنگ قبرها نوشتن نام، نام‌خانوادگی، سال تولد و سال وفات وجود دارد؛ اما اشعار و یا تصاویر در نزدیک به ۹۰ درصد مواقع توسط بازمانده‌ها انتخاب می‌شود و در آبادان سفارش اشعار و بعضی از تصاویر بومی بسیار متداول است.
منظورتان از تصاویر بومی چیست؟
همشهریان عرب زبان منطقه به حک کردن تصاویری مانند درخت نخل، فنجان قهوه، کشتی و لنگر بر روی سنگ قبرها علاقه خاصی دارند.
آیا سفارش سنگ قبر و یا مطالب حکاکی شده بر روی آن مانند بسیاری از امور دیگر زندگی مدرن امروز با مد پیش می‌رود؟
(باخنده)، بله تقریبا به این شکل است؛ در گذشته حکاکی بر روی سنگ قبر با قلم مخصوص و چکش انجام می‌شد و دستگاه‌های برقی مانند خط‌کنی، عکس‌زنی از چندین سال گذشته وارد حرفه ما شده است و این در حالی است که دستگاه عکس‌زنی به دستگاه لیزری ارتقا پیدا کرده است؛ این پیشرفت‌ها سبب شده که کار راحت‌تر شود و سلیقه‌های مشتریان نیز تنوع بیشتری پیدا کند؛ به طور مثال از جمله مواردی که در یک دو سال گذشته متداول شده کار کردن عکس رنگی متوفی بر روی سرامیک است؛ البته در آبادان این کار انجام نمی‌شود و ما فقط سفارش عکس‌های رنگی برای کار بر روی سفال را از مشتری‌ها دریافت میکنیم.
جدیدترین رنگ‌هایی که این روزها در بازار آبادان کار می‌شود چه نوع سنگ‌هایی است؟
سنگهای خارجی وارداتی هستند که همه کارها از جمله برش زنی بر روی آنها انجام شده و فقط حک کردن مشخصات و یا تصاویر بر روی سنگ در ایران انجام می‌شود.
این سنگ‌ها از چه کشورهایی وارد می‌شوند؟
چین و هند.
چند نمونه از وسایل کار و اصطلاحات مخصوص حرفه‌تان را نام ببرید.
از جمله ابزار کار میتوان به دستگاه چهره نگاری دستی، سنگ جت، مینی سنگ که ابعاد کوچک سنگ جت است و انگشتی را نام برد.
درخصوص دستگاه انگشتی بیشتر توضیح دهید.
این دستگاه به وسیله یک صفحه متغیر کار می‌کند؛ صفحه با توجه به نوع سنگ تعویض می‌شود که به عنوان مثال میتوان به سنگ گرانیتی اشاره کرد؛ برای این سنگ باید از صفحه الماس استفاده شود و اگر سنگ سفید یا سنگ چینی باشد از صفحه معمولی بر روی دستگاه انگشتی استفاده میکنیم.
حرفه شما چه مصائب و سختی‌هایی دارد؟
قبل از استفاده از دستگاه‌های مدرن و برقی کار حکاکی بر روی سنگ با چکش و قلم انجام می‌شد؛ با هر ضربه چکش بر روی سنگ قبر صدمه‌های جزیی از پرش سنگ‌ریزه بر روی سر و صورت سنگ تراش وارد می‌شد. اما امروز با وجود دستگاه‌های جدید تنها مشکل را میتوان گرد و خاک متساعد شده از این دستگاه‌ها دانست که سبب آزار و اذیت شده و تنفس را مشکل می‌کند؛ از طرفی وزن بالای سنگ‌ها در جابه‌جایی مشکلاتی را ایجاد می‌کند؛ اما هر کاری سختی مخصوص به خود را داشته و با سختی انسان‌ها به پختگی می‌رسند.
برای اشعار روی سنگ با محدودیتی مواجه هستید؟
خیر به هیچ عنوان، اشعار سفارشی به طور کامل بر روی سنگ قبر حک می‌شود.
سنگهای قبور در چه رنگ‌هایی هستند؟
سنگ‌ها معمولا در رنگ‌های سفید، خاکستری، سیاه و طوسی استفاده می‌شوند.
اشعار روی سنگ قبر توسط خود شما نوشته می‌شود؟
خیر برای این کار از خطاط‌های با تجربه و ماهر استفاده میکنیم.
خاطره ماندگاری از این سال‌های فعالیت در ذهن دارید؟
صد در صد خاطرات بسیار زیاد است و تعامل هر روزه با مردم صحنه‌های ماندگاری را در ذهن آدمیزاد ثبت می‌کند؛ اما یکی از خاطراتی که برای من ماندگار شده مربوط به پیرمردی بود که تمایل داشت قبل از مرگش سنگ قبرش را سفارش دهد. من با اصرار دلیل این کار را از وی جویا شدم؛ پیرمرد بعد از یک سکوت طولانی گفت: نمی‌خواهم منت فرزندانم در جهان باقی همراه من باشد و خودم باید پول این سنگ را پرداخت کنم. بعد هم از من خواهشی کرد؛ که با کمال میل کمکش کردم. از من خواست سنگ قبر را در جایی نگهداری کنم تا بعد از مرگش توسط یکی از دوستان معتمدش مورد استفاده قرار بگیرد و فرزندانش از این موضوع باخبر نشوند. من هم وی را در این کار همراهی کردم.
به نوعی شما امین مردم هم می‌شوید؟
بله. شاید بتوان این اصطلاح را استفاده کرد؛ مردم به ما اعتماد می‌کنند و جواب این اعتماد باید همراهی در مسیر راست با آنان باشد.
آیا شده در مدت زمان دو تا سه ماه سفارش هیچ کالایی نداشته باشید؟
بیشترین مدت زمانی که سفارش سنگ نداشته‌ام سه تا چهار روز بوده است. زیرا مرگ موضوعی اجتناب‌ناپذیر در زندگی انسان‌ها است؛ اما در این میان بیشترین سفارش کالاها هم مربوط به ترمیم سنگ قبرهای ۵۰ تا ۶۰ سال گذشته است و ممکن است در طی سه یا چهار روز برای فوت یک فرد سفارش نداشته باشیم. اما سنگهای قبر قدیمی برای ترمیم همیشه سفارش دارند.
حرفه شما مورد انتقاد و یا تمسخر اطرافیان قرار نمی‌گیرد؟
(با خنده) کار حجاری که مسخره کردن ندارد؛ خیر نه انتقادی می‌شنوم نه مسخره می‌شوم. فقط چیزی که باید در اینجا بگویم مردم انتظار دارند ما آمار دقیق متوفی‌ها را در طول یک هفته و یا یک ماه داشته باشیم. که من هم در جواب این دوستان می‌گویم: این آمار متعلق به شهرداری است؛ من فقط سنگ قبر می‌فروشم.
برخی از مردم اعتقاد دارند سنگ قبر خانه ابدی انسان است شما چه نظری دارید؟
سنگ قبر خانه ابدی انسان‌ها نیست. بشر بعد از مرگ به جای دیگری منتقل می‌شود. من تا جایی که امکان دارد بر روی سنگ قبرهای سفارشی از حک کردن جمله آرامگاه ابدی اجتناب می‌کنم. کسانی هم که می‌خواهند این جمله بر روی سنگ قبر سفارشی‌شان حک شود سعی می‌کنم با توضیح دادن آنان را آگاه و منصرف کنم. آرامگاه و آرامشگاه ابدی ما در جهان باقی است.
شما با مشتری‌هایتان هم‌درد هم می‌شوید؟
خوب بسیار سخت است دیدن صحنه‌هایی که بازماندگان بعد از دیدن سنگ قبر عزیزشان ناراحت می‌شوند و گریه می‌کنند؛ در این مواقع مغازه را ترک می‌کنم تا مشتری به راحتی گریه کند و به آرامش برسد. بر اساس تجربه در همه این سال‌ها نحوه ارتباط و برخورد با مردم را می‌دانم به چه شکل است. مادرانی که فرزندان‌شان را از دست داده‌اند، زنان جوانی که شوهرشان فوت کرده است، هریک به نوعی داغدار هستند و باید با آنها مدارا کرد.
ورده پورعبدی/هفته نامه آوای خوزستان
